نویسنده : سام هریس
مترجم : خشایار دیهیمی
خواندن این کتاب مثل دیدن دو فیلم با یک بلیط است. عنوان کتاب اول «دروغ» و عنوان کتاب دوم «اراده آزاد» است. با توجه به موجز بودن این دو کتاب آقای خشایار دیهیمی مدیر مجموعه کتابهای «تجربه و هنر زندگی» تصمیم گرفته است تا این دو را در یک کتاب تحت عنوان دروغ/اراده آزاد منتشر کند.
کتاب اول در مورد دروغ است:
ما در کودکی با این آموزه بزرگ شدیم که «دروغگو دشمن خداست!» و اکنون در جامعه‌ای به بلوغ رسیده‌ایم که جای جای آن به دروغ آلوده است. متاسفانه در مورد آسیب شناسی و اذعان به اشاعه این فرهنگ زشت در جامعه باز هم صداقت نداریم و به خودمان دروغ می‌گوییم و یا حداکثر از واژه جدید الاختراع «خلاف گویی» استفاده می‌کنیم.
ما دروغ را ریشه همه بدی‌ها می‌دانستیم، اما اکنون اگر در اطرافمان کمی دقیق شویم می‌بینیم که چطور این فاضلاب سمی‌زندگی ما و اطرافیان ما را آلوده کرده است. تا آنجا که توانایی یک فرد در دروغ گویی معیاری برای «زرنگی» او شده است و فرهنگ «زرنگ بازی» سالیان درازی است که با تغذیه از این فاضلاب سمی سر برآورده و در جامعه ریشه دوانده است.
در این کتاب سم هریس دانشمند عصب شناس از دانشگاه کالیفورنیا به واکاوی دروغ می‌پردازد. اینکه دروغ چیست؟ آیا هر فریبی دروغ است؟ صداقت چیست؟ دروغ بزرگ و کوچک یعنی چه؟ دروغ مصلحت آمیز یعنی چه؟ تاثیر دروغ در اعتماد چیست؟ رابطه تحسین و دروغ چیست؟ راز و دروغ چگونه ممکن است با هم مرتبط شوند؟ در موارد افراطی و حاد تکلیف دروغ چه می‌شود؟ دروغگو چطور حساب دروغ های خود را نگه می‌دارد! فواید یک‌رویی چیست؟ تاثیر دروغ های بزرگ در جامعه چیست؟
اگر تصمیم بگیریم دیگر هرگز دروغ نگوییم در روابط مان چه تغییراتی به وجود می‌آید؟ کدام حقایق ناگهان در زندگی مان جلوی چشم ظاهر می‌شوند؟ بعد از آن چه جور آدمی می‌شویم؟ و چقدر بر اطرافیانمان تاثیر می‌گذاریم؟ به گمانم تلاش برای یافتن پاسخ این پرسشها به زحمتش می‌ارزد.
اما کتاب دوم در مورد اراده‌ی آزاد است:
آیا اراده‌ی آزاد وجود دارد؟ آگاهی و ناخودآگاه چیست؟ آیا اراده از آگاهی برمی‌خیزد یا اینکه در دل ناخودآگاه جای دارد؟ آنچه در کودکی گذشته است چه تاثیری بر اراده فرد در آینده دارد؟ آیا با اسکن وضعیت نورون های مغز می‌شود اراده فرد را قبل از آنکه خود فرد از آن آگاه شود تشخیص داد؟ و پرسشهای جالب دیگری که سم هریس از دیدگاه دانش عصب شناسی نوین سعی در واکاوی آنها دارد و خواندن آن تاثیر به سزایی در خودشناسی خودمان خواهد داشت.
چرا نباید به دیگران دروغ بگوییم؟ آیا به این خاطر که دروغ یک گناه کبیره است؟ یا این که اساس و بنیان بدی دروغ چیز دیگری است؛ چیزی که باعث شده دروغ یک گناه شمرده شود؟ سام هریس در فصل نخست کتاب «دروغ/ اراده آزاد»، به تحلیل مساله دروغ می پردازد؛ یعنی معضلی که بسیاری از ما در زندگی روزمره به آن مبتلاهستیم، هم دروغ می گوییم، و هم دروغ می شنویم. سام هریس در تحلیل بدی دروغ به یک مقوله بنیادین تاکید می کند: دروغ حسن ظن بین انسان ها را از بین می برد و در نتیجه آنها را نسبت به هم بی اعتماد می کند و به این سان شالوده روابط انسانی از میان می رود.
دروغ گفتن سر باز زدن از همکاری و مشارکت با دیگران است. دروغ، هم نشانه بی اعتمادی ما نسبت به دیگران است و هم عامل غیرقابل اعتماد بودن ما نزد دیگران. دروغ هم ناتوانی از فهم دیگران است، هم بی اشتیاقی به فهمیده شدن. دروغ گفتن، نوعی اجتناب از ایجاد رابطه با دیگر انسان هاست.
سام هریس در بخشی از این کتاب با عنوان «اعتماد» می نویسد: وقتی یک رو نیستی و معلوم هم می شود که یک رو و روراست نیستی، بقیه بندرت این را فراموش می کنند. البته می توانیم عذرخواهی کنیم و می توانیم مصمم شویم که در آینده رو راست تر باشیم. اما نمی توانیم آن حس بدی را که در ذهن دیگر افراد به جا گذاشته ایم، پاک کنیم. ما از سرزمین هرزِ شرمندگی و بلوای اجتماعی می توانیم فقط با پیروی از یک حکم اخلاقی دور بمانیم ... دروغ نگو! سام هریس بخش های مختلف فصل مربوط به دروغ را با مثال های جالبی پی می گیرد، به نحوی که مخاطب در بسیاری از مواردی که دروغ موجه شمرده می شود، به این نتیجه می رسد که توجیه دروغ حتی در این موارد هم کار آسانی نیست. فصل «دروغ» کتاب دروغ/ اراده آزاد دارای بخش های متعددی است که عنوان برخی از آنها عبارتند از: دروغ چیست؟ آییته صداقت، دو جور دروغ، دروغ های مصلحت آمیز، اعتماد، تحسین به اندازه، رازها، دروغ در موارد افراطی و حاد، محاسبه ذهنی، یک رویی و دروغ های بزرگ.
اراده آزاد عنوان فصل دوم کتاب هریس است. در این فصل این مساله که اعمال ما تا چه حد تحت اختیار و اراده آزاد ماست، مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این فصل به عواملی که اعمال ما را از کنترل و اختیار ما خارج می کنند، اشاره می کند. در بسیاری از موارد، ما دیگران را براحتی به خاطر اعمالشان محکوم می کنیم، اما اگر خود را در برابر این مساله قرار دهیم که اگر من واقعا جای او بودم، به نحوی که از زمان تولد تمام تجربیات او را در زندگی داشتم، آیا واقعا چنان عملی را مرتکب نمی شدم، دیگر براحتی افراد را سرزنش نمی کردیم. عنوان برخی از بخش های این فصل عبارتند از: منشاهای ناخودآگاه اراده، تغییر موضوع، علت و معلول، انتخاب ها، تلاش ها و نیت ها، مسئولیت اخلاقی و سیاست.
در بخشی از رساله «دروغ» می‌خوانیم:
«فرصت برای فریب دادن دیگران همیشه وجود دارد و همیشه هم وسوسه انگیز است. شمار اندکی از ما قاتل یا دزد هستیم، اما همه‌مان دروغ می‌گوییم. بیشتر رذایل شخصی و اجتماعی مستلزم دروغ گفتن است: خیانت‌های زناشویی، کلاهبرداری‌های مالی، فساد دولتی و حتی قتل و نسل کشی».
هریس در رساله «دروغ» می‌گوید ما می‌توانیم با یک راهکار ساده از بسیاری از مسائل و مشکلات پیچیده در زندگی‌مان و در جامعه اجتناب کنیم: در شرایطی که همه دروغ می‌گویند ما راستش را بگوییم.
سام هریس در این جستار عمیق نشان می‌دهد که شهامت صادق بودن و گفتن حقیقت چه مزایایی دارد.
به کانال تلگرامی ما بپیوندید.
عالی بود